Swój – Obcy – Wróg. Wędrówki w labiryntach kultur

Swój – Obcy – Wróg. Wędrówki w labiryntach kultur, red. Tomasz Michał Korczyński 

Inny jest trwałą figurą naszego myślenia. Zdaje się, że napisano już o tym wszystko, rozpisując Inność na wszelkie możliwe warianty. Wynika to z faktu, że  świat zawsze był wielokulturowy, był zatem od zarania dziejów melangé różnych konwencji życia, które ścierały się ze sobą, rywalizowały, ale potrafiły także zgodnie współżyć na mocy przyjętych reguł. Historia kultury to dzieje kontaktów, dyfuzji, wzajemnych inspiracji, dzięki którym budowało się przekonanie, że istniejemy wprawdzie „my”, ale nigdy nie jako samotna wyspa, lecz w otoczeniu innych.  Stąd właśnie tendencja – na równi indywidualna jak zbiorowa – do kategoryzowania owych innych i wpisywania ich w szerokie spektrum wariantów: swój – przyjaciel – wróg – obcy – monstrum etc. Również ta książka pokazuje, iż najpierw rodzą się społecznie fundowane „kategorie” ludzi, a dopiero potem przypisuje się im odpowiednie charakterystyki, które następnie mają walor obowiązujących wyobrażeń o konkretnym „gatunku”. Dlatego właśnie inność i obcość nie mają granic, w tym sensie, że mają tendencję do multiplikowania się i „rozsiewania” w społecznych imaginarium każdej grupy ludzkiej.

Tom składa się z trzech części tematycznych, odrębnych formalnie, ale korespondujących ze sobą w wielu momentach. Część pierwsza zawiera rozważania teoretyczno-metodologiczne nad aporiami i horyzontami badań nad obcością, niestroniące także od pewnych ogólniejszych przesądzeń filozoficznych. Część druga gromadzi wypowiedzi autorów na temat krajowej rzeczywistości w kilku odsłonach, traktując najpierw o historycznych, a potem także o współczesnych odmianach konstruowania opozycji my – oni. Część trzecia opowiada wreszcie o doświadczeniach swojskości, obcości i wrogości w różnych kulturowych kontekstach, będąc wprawdzie wędrówką poza polską rzeczywistość kulturową, ale wskazującą na wspólne punkty przecinania się nastawienia rodzajowego, które zawsze skutkuje klasyfikacjami kategorialnymi grup ludzi, tracących własną indywidualność na rzecz charakterystyk grupowych.

prof. Wojciech J. Burszta

Spis treści

Tomasz Michał Korczyński, Wprowadzenie. Wędrując ze Swoim, Obcym i Wrogiem

CZĘŚĆ I. ROZPRAWY Z TEORII I METODOLOGII BADAŃ FENOMENU INNOŚCI

Elżbieta Czykwin, Obcy jako ktoś nieklasyfikowalny

Waldemar Czajkowski, Drugi: Swój/Obcy, Sojusznik/Wróg, Bliski/Daleki…

Andrzej Tarczyński, Lojalność wobec grupy własnej a granice obcości

Ewa Nowicka, Kłopoty w prowadzeniu wzdłużnych badań nad swojskością i obcością. Plany i doświadczenia

Joanna Bielecka-Prus, Obcy wśród obcych.  Etnografowie w polu badawczym

CZĘŚĆ II. POLSCY OBCY

Marta Cichocka, Mniej i bardziej obcy w nowym społeczeństwie Pomorza Zachodniego (1945-1956)

Mateusz Gałkowski, Jak swój stał się obcym. Analiza obrazu Niemieckości i Śląskości w Raciborzu

Tomasz Kalniuk, Stereotyp Żyda w historii kultury międzywojennego Torunia i okolicy

Konrad Krystian Kuźma, Urbexersi – obcy w labiryncie współczesnego miasta

Anna Potasińska, Postrzeganie osób bezrobotnych – możliwości oddziaływania

Marta Kluszczyńska, Wielokulturowość miski kus-kusu. O przejawach edukacji międzykulturowej w polskich i hiszpańskich szkołach

Ewa Garstka, Wzory kulinarne w perspektywie inności – doświadczenia polskich imigrantów w Dublinie

CZĘŚĆ III. WĘDRÓWKI W LABIRYNTACH KULTUR

Michał Grabowski, Swoi/obcy. Narracje o emigrantach w przestrzeniach ekspozycji muzealnych

Natalia Żakowska, Swoje, obce, niczyje. Kilka uwag o wizerunku tancerki w tradycji indyjskiej na tle przemian społeczno-politycznych

Renata Iwicka, Zainichi – problem obcości w życiu publicznym w Japonii

Paweł Plichta, Swój, obcy, wróg w kulturowej dynamice toposu moabickiego w perspektywie Księgi Rut

Ada Florentyna Pawlak, Wielki łańcuch nie-ludzkich bytów. Rola robotów humanoidalnych w procesie społecznego oswajania sztucznej inteligencji

Tomasz Koper, Korzenie antycyganizmu w Polsce i w Europie. Wybrane przykłady historyczne

Tomasz Michał Korczyński, Obcy z wyboru. Wolfgang Borchert – głos straconego pokolenia wojennych zgliszcz